فتق یک وضعیت شایع پزشکی است که در آن یکی از اعضای بدن یا بافتها از محل طبیعی خود خارج شده و به ناحیهای دیگر فشار میآورد. این عارضه ممکن است باعث درد و ناراحتی شدید شود و در صورت عدم درمان مناسب، عوارض جدیتری به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی جامع انواع فتق، علائم و نشانهها و روشهای درمان آن میپردازیم تا افراد با آگاهی بیشتر به تشخیص و درمان به موقع این مشکل بپردازند.
فتق چیست؟
فتق یا هرنی به وضعیتی گفته میشود که در آن بخشی از یک عضو داخلی یا بافت از طریق یک نقطه ضعیف در دیواره عضلانی به بیرون رانده میشود. فتقها میتوانند در نقاط مختلف بدن رخ دهند و بیشتر در نواحی شکمی و کشاله ران مشاهده میشوند. دلیل اصلی بروز فتق، ضعیف شدن دیواره عضلانی است که میتواند به علت افزایش فشار داخلی بدن مانند بلند کردن اجسام سنگین، سرفه شدید یا حتی افزایش وزن رخ دهد.
علائم و نشانههای فتق
علائم فتق بسته به نوع و محل آن ممکن است متفاوت باشد، اما برخی از نشانههای رایج عبارتند از:
• ایجاد برآمدگی یا تورم در ناحیه فتق
• درد یا ناراحتی، بهخصوص هنگام بلند کردن اجسام سنگین
• احساس سنگینی یا فشار در ناحیه آسیبدیده
• علائم گوارشی مانند تهوع یا استفراغ (بویژه در فتقهای هیاتال)
در ادامه به بررسی دقیقتر انواع فتقها و علائم اختصاصی هر یک میپردازیم.
انواع فتق یا هرنی
| نوع فتق |
توضیحات |
| فتق اینگوینال (وابسته به کشاله ران) |
فتق اینگوینال وقتی اتفاق میافتد که بخشی از روده یا چربی از دیواره پایینی شکم دچار برجستگی شده باشد. برآمدگی معمولاً از کانال اینگوینال عبور میکند که در ناحیه کشاله ران قرار دارد. این نوع فتق میتواند در برخی افراد، بخشی از روده باریک و حتی در برخی از زنان، در اندامهای تولید مثل وجود داشته باشد. |
| فتق اپی گاستریک (فتق سردل) |
فتق اپی گاستریک در ناحیه اپی گاستریک شکم و بالای ناف اتفاق میافتد. در صورتی که فردی دچار فتق اپی گاستریک شده باشد، آن را هنگام فشار به دیواره شکم، مانند سرفه، خندیدن یا اجابت مزاج، احساس میکند. همچنین ممکن است کمی درد یا حساسیت در اطراف فتق احساس شود. |
| فتق فمورال |
فتق فمورال زمانی اتفاق میافتد که بافتی ضعیف از کشاله ران یا ران داخلی رانده شود. این نوع فتق باعث ایجاد تودهای کوچک تا متوسط در ناحیه فمورال میشود و بیشتر در زنان دیده میشود. |
| فتق هیاتال |
فتق هیاتال زمانی رخ میدهد که بخشی از معده و مری به داخل قفسه سینه کشیده شود. این فتق میتواند علائمی مانند ریفلاکس معده، برگشتن غذا به دهان و در موارد نادرتر گیر کردن معده ایجاد کند. |
| فتق برشی (انسیزیونال) |
این فتق میتواند پس از هر نوع جراحی شکمی رخ دهد. فتق برشی معمولاً در محل برش جراحی ایجاد میشود و ممکن است ناشی از عدم بهبود کامل زخم جراحی باشد. |
| فتق ناف |
این فتق باعث برآمدگی بافت ناف میشود. بر اساس برآورد کالج جراحان آمریکا، حدود ۱۰ درصد از کل فتقهای شکمی مربوط به فتق ناف هستند و برآمدگی هنگام سرفه یا فشار در هنگام دفع روده بدتر میشود. |
فتق بیضه چیست؟
فتق بیضه یا فتق اینگوینال، زمانی رخ میدهد که بخشی از روده از طریق کانال اینگوینال به سمت کیسه بیضه حرکت میکند. این نوع فتق بیشتر در مردان دیده میشود و میتواند باعث درد شدید و تورم در ناحیه بیضهها شود.
| نوع فتق اینگوینال |
توضیحات |
| فتق اینگوینال غیر مستقیم |
شایعترین نوع فتق اینگوینال که اغلب در نوزادان نارس و قبل از بسته شدن مجرای اینگوینال رخ میدهد. این نوع فتق بیشتر در آقایان مشاهده میشود و امکان ایجاد آن در هر سنی وجود دارد. |
| فتق اینگوینال مستقیم |
این نوع فتق اغلب در بزرگسالان با افزایش سن ایجاد میشود. ضعف عضلات در دوران بزرگسالی باعث بروز فتق اینگوینال مستقیم میشود و در آقایان بسیار شایعتر است. |
| فتق اینگوینال حبس شده |
این نوع فتق زمانی رخ میدهد که بافت در ناحیه کشاله ران گیر کرده و نمیتوان آن را به جای خود بازگرداند. |
| فتق اینگوینال گیر کرده |
جدیترین نوع فتق اینگوینال که در آن روده در قسمتی که فتق وجود دارد گیر کرده و جریان خون قطع میشود. این وضعیت نیاز به درمان فوری دارد. |
علائم فتق اینگوینال
- برآمدگی در ناحیه کشاله ران یا شرمگاهی که هنگام ایستادن یا سرفه کردن بیشتر میشود.
- درد یا حساسیت به لمس در ناحیه فتق.
- درد هنگام سرفه، ورزش یا خم شدن.
- درد شدید و احساس سوزش.
- احساس سنگینی در کشاله ران.
- تورم کیسه بیضه در آقایان.
- فتق اینگوینال راست بیشتر از ناحیه چپ مشاهده میشود.
علائم فتق اینگوینال در خانم ها
در این مواقع برآمدگی در ناحیه دو طرف استخوان شرمگاهی وجود دارد که در حالت ایستاده مشخص تر است، به خصوص زمانی که سرفه می کنید یا فشار می آورید.
احساس سوزش یا درد در ناحیه برآمده وجود دارد.
احساس درد یا ناراحتی در ناحیه کشاله ران، به خصوص هنگام خم شدن، سرفه کردن یا بلند شدن وجود دارد.
احساس سنگینی یا کشیده شدن در کشاله ران احساس می شود.
ضعف یا فشار در کشاله ران وجود دارد.
فتق ناف و نافی
فتق ناف به وضعیتی اشاره دارد که در آن بخشی از روده یا بافت چربی از طریق یک ضعف در دیواره شکمی اطراف ناف به بیرون فشار میآورد. این نوع فتق اغلب در نوزادان تازه متولد شده مشاهده میشود، اما در بزرگسالان نیز ممکن است رخ دهد.
فتق کشاله ران
فتق کشاله ران یکی از رایجترین انواع فتقها است که در ناحیه پایین شکم، جایی که روده از طریق یک نقطه ضعیف به بیرون فشار میآورد، رخ میدهد. این نوع فتق هم در مردان و هم در زنان دیده میشود، اما در مردان شیوع بیشتری دارد.
فتق شکمی چیست؟
فتق شکمی یا فتق اینسیزیونال، در ناحیه شکم و معمولاً پس از یک عمل جراحی ایجاد میشود. در این حالت، بخشی از روده یا بافت از محل برش جراحی به بیرون رانده میشود.
| نوع فتق شکم |
توضیحات |
| فتق اپی گاستر |
این نوع فتق در ناحیه اپی گاستریک (بالای ناف) و در دیواره جلویی شکم رخ میدهد. معمولاً در اثر ضعف دیواره شکم و هنگام فشار بر شکم ایجاد میشود. |
| فتق برشی |
این نوع فتق در محل برشهای جراحی قبلی رخ میدهد. اگر زخم جراحی به طور کامل بهبود نیابد، ممکن است فتق برشی ایجاد شود. |
| فتق اشپیگل |
این فتق نادر در مرز عضلات شکمی رخ میدهد و اغلب در ناحیه تحتانی شکم بین عضلههای عرضی شکم ایجاد میشود. |
| فتق ناف |
فتق ناف زمانی رخ میدهد که بخشی از بافت یا روده از طریق ناحیه ضعیف اطراف ناف به بیرون فشار میآورد و باعث ایجاد برآمدگی میشود. |
فتق هیاتال و فتق دیافراگم
فتق هیاتال زمانی رخ میدهد که بخشی از معده از طریق یک شکاف در دیافراگم به سمت قفسه سینه حرکت میکند. این وضعیت میتواند باعث بروز علائم گوارشی مانند سوزش سر دل یا مشکل در بلع شود.
فتق بعد از عمل آپاندیس
در برخی از افراد، پس از جراحی آپاندیسیت، فتق اینسیزیونال در ناحیه برش جراحی رخ میدهد. این نوع فتق معمولاً نیاز به جراحی مجدد دارد تا از عوارض جدیتری جلوگیری شود.
علائم و تشخیص فتق کدام است؟
چگونه بفهمیم باد فتق داریم؟
تشخیص فتق اغلب با مشاهده برآمدگی در ناحیه آسیبدیده صورت میگیرد. این برآمدگی ممکن است در هنگام ایستادن یا تلاش بدنی بیشتر نمایان شود. در صورت مشاهده هرگونه برآمدگی یا درد در ناحیه شکم، کشاله ران یا ناف، مراجعه به پزشک ضروری است. پزشک ممکن است از طریق معاینه فیزیکی و در برخی موارد از طریق تصویربرداری (مانند سونوگرافی یا سیتیاسکن) فتق را تشخیص دهد.
درمان فتق
| نوع درمان |
توضیحات |
| جراحی باز |
در این روش، جراحی به صورت باز و با برش بزرگتر انجام میشود تا فتق ترمیم شود. این روش معمولاً زمانی استفاده میشود که فتق بزرگ یا پیچیده باشد. |
| لاپاراسکوپی |
یک روش کمتهاجمی که از برشهای کوچک و دوربین لاپاراسکوپ برای مشاهده و ترمیم فتق استفاده میشود. این روش درد کمتری دارد و به دلیل برشهای کوچکتر زیبایی بهتری به همراه دارد. |
| روش جراحی اورژانسی |
در مواقعی که فتق گیر کرده و باعث انسداد یا عدم جریان خون به بافتها میشود، جراحی اورژانسی برای ترمیم فتق ضروری است. |
| درمان فتق معده |
فتق معده در اغلب موارد نیاز به جراحی دارد تا از خطرات گیر کردن فتق و مشکلات اورژانسی پیشگیری شود. |
درمان فتق یا هرنی بسته به نوع و شدت آن متفاوت است. در برخی موارد، پزشکان ممکن است توصیه کنند که فتق به خودی خود بهبود یابد، اما در بسیاری از موارد، جراحی ضروری است. عمل فتق میتواند به دو روش باز یا لاپاروسکوپی انجام شود. در روش لاپاروسکوپی، جراح از طریق چند برش کوچک فتق را ترمیم میکند، در حالی که در جراحی باز، یک برش بزرگتر برای دسترسی به ناحیه آسیبدیده انجام میشود. به طور کلی درمان فتق با استفاده از روش لاپاروسکوپی یا بسته برتری هایی نسبت به روش باز دارد.
فتق یکی از مشکلات شایعی است که میتواند در اثر ضعیف شدن عضلات شکم یا سایر نواحی بدن ایجاد شود. آگاهی از علائم و نشانههای فتق و مشورت با پزشک در صورت مشاهده هرگونه برآمدگی یا درد، میتواند به تشخیص زودهنگام و درمان مناسب کمک کند. در صورت نیاز به جراحی، پزشکان میتوانند با استفاده از روشهای نوین و کمتهاجمی، فتق را ترمیم کرده و از بازگشت آن جلوگیری کنند.
فتق یا هرنی حاد چه علائمی دارد؟
| علائم فتق حاد |
توضیحات |
| تب |
افزایش دمای بدن که ممکن است نشانهای از عفونت یا مشکل جدی در ارتباط با فتق باشد. |
| یبوست |
عدم توانایی در دفع مدفوع که میتواند نشانهای از انسداد روده به دلیل فتق باشد. |
| استفراغ |
بازگشت محتویات معده به دهان که ممکن است ناشی از گیر کردن فتق یا انسداد روده باشد. |
| حالت تهوع |
احساس تهوع که میتواند با علائم دیگر مانند درد یا انسداد همراه باشد. |
| درد ناگهانی و شدید در محل فتق |
درد شدید و ناگهانی که نشانهای از وضعیت اضطراری بوده و نیاز به مراجعه سریع به پزشک دارد. |
پیشگیری از فتق
| روشهای پیشگیری از فتق |
توضیحات |
| حفظ وزن سالم |
داشتن بدنی سالم و حفظ وزن مناسب میتواند فشار وارده به دیواره شکم را کاهش دهد و از ایجاد فتق جلوگیری کند. |
| اجتناب از استعمال سیگار |
سیگار کشیدن میتواند باعث ضعیف شدن بافتها و افزایش احتمال بروز فتق شود. ترک سیگار به تقویت بافتهای بدن کمک میکند. |
| اجتناب از بلند کردن وزنههای سنگین |
هنگام بلند کردن اجسام سنگین باید از فشار بیش از حد به شکم خودداری کرد. این کار میتواند خطر بروز فتق را کاهش دهد. |
| اجتناب از زور زدن هنگام دفع |
رژیم غذایی با فیبر بالا و نوشیدن آب کافی میتواند به جلوگیری از یبوست کمک کرده و از زور زدن و فشار هنگام دفع جلوگیری کند. |
اگر فتق درمان نشود چه اتفاقی میافتد؟
تشخیص به موقع علائم فتق و مراجعه به پزشک در صورت مشکوک بودن به این عارضه، از اهمیت ویژهای برخوردار است. فتق به خودی خود بهبود نمییابد و در صورت عدم درمان، مشکلات جدیتری به وجود میآید. فتق در هر ناحیهای از بدن میتواند باعث توقف خونرسانی به بخشی از اندام یا بافت محبوسشده شود که این موضوع میتواند وضعیت اورژانسی ایجاد کند.
علائم اورژانسی فتق یا هرنی کدام است؟
در صورت اورژانسی شدن فتق، بیمار ممکن است با علائمی مانند حالت تهوع، استفراغ، تب یا درد ناگهانی روبهرو شود. این علائم نشاندهنده آن است که وضعیت بیمار بحرانی شده و نیاز به مداخله فوری پزشکی وجود دارد.
عوارض عدم درمان فتق کشاله ران
در مورد فتق کشاله ران، اگر درمان به موقع صورت نگیرد، ممکن است بخشی از روده مسدود شده و نیاز به جراحی برای تخلیه این بخش باشد. این عمل جراحی ممکن است خطرات و عوارضی از جمله:
• خونریزی
• احتمال عفونت
• آسیب به عروق و اندامهای مجاور
• احتمال آسیب به بیضهها
• درد طولانی مدت در ناحیه برش
• احتمال عود دوباره فتق
را به همراه داشته باشد. در مواردی که اندام محبوسشده دچار نارسایی شود، جراحی تنها راه حل است.
